چکیده:

 بخش عمده هر فرهنگ و تمدن محصول تفکر و دستمایه علمی پیروان آن است که شجره علمی و هویت معرفتی آنان را به نمایش می‌گذارد. با این وصف که هر چه این معرفت و تفکر سابقه کهن‌تری داشته باشد ریشه‌ها و لایه‌های آن بهتر قابل ترسیم است. از این‌رو بحث و بررسی آن در میان رهبران نخستین یا نسل اول از پیروان آنان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. شکوفایی علوم اسلامی از همان قرن نخست در یک تلاش همگانی مبتنی بر آموزه‌ها و تعالیم دینی، همراه با درك صحیح از شرایط اجتماعی و نیازهای آن عصر، سبب بالندگی تمدن اسلامی در قرون نخستین شد؛ اما در خصوص این‌که اصحاب امامان شیعه (ع) به‌عنوان رهبران و عالمان دینی در این باب چه نقشی ایفا نموده‌اند، پرسشی است که به‌ویژه در قرن اخیر، برخی را به انکار و برخی را به اثبات اساسی‌ترین نقش و بنیادی‌ترین تأثیر در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی وادار کرده است. پژوهش حاضر بر آن است که با رویکردی علمی تحلیلی نقش آنان را در فرهنگ و تمدن اسلامی بدون افراط و تفریط، در بازه‌ی زمانی قرن‌های دوم و سوم و با توجه به گستردگی بحث، در دامنه دانش تاریخ و جغرافیا مورد بررسی قرار دهد. این بررسی بر اساس گزاره‌های تاریخی موجود در کتب تاریخی، تمدنی، ادبی، تراجم، رجال، جغرافیایی انجام می‌شود و در مقام داوری با آمیزه‌ای از توصیف نقلی و تحلیل عقلی دامنه تحقیق را جمع می‌کند. ناپیدا بودن کتب و بیشتر اخبار اصحاب امامان (ع) از دشواری‌های رسیدن به این بررسی است. ذهن شناسی فکری و علمی اصحاب، مقایسه‌ی آثار و کتب اصحاب با دیگر آثارشان و نیز آثار دیگران و همچنین انعکاس اخبار آنان در میان نسل‌های بعدی سه شیوه‌ی کاربردی برای رسیدن به محتوای آثار مفقود اصحاب است. پژوهش پیشرو در محورهای سیره‌ی نبوی، سیره‌ی اهل-بیت (ع)، وقایع‌نگاری و جغرافیا نگاری سامان یافته و به مسائلی مانند بنیان‌گذاری یا استمرار بخشی حرکت علمی اصحاب امامان (ع) در حوزه‌ی تاریخ و جغرافیا، جایگاه علمی آنان، انعکاس اخبار آنان در نسل‌های بعدی، بستر حرکت علمی اصحاب، گونه شناسی فکری، صنف شناسی نگارشی، نوع شناسی تعامل آنان با دیگران و فرایند شناسی انتقال علوم به اصحاب و از آنان به آیندگان می‌پردازد.

 کلیدواژه‌ها:اصحاب، امام، شیعه، فرهنگ، تمدن، تاریخ، جغرافیا.

 مقالات مرتبط:

 میلاد نگاری در سه قرن نخست با تکیه بر نقش اصحاب امامان، حسین حسینیان مقدم، تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، تابستان 1393، شماره 15، (22 صفحه، از 73 تا 94)، (علمی _ پژوهشی).
فصول پایان‌نامه:

این پژوهش در پنج فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات پژوهش»
* دانش و نگارش اصحاب امامان (ع)
* نگارش تاریخ و جغرافیا
* ویژگی نگاشته‌های اصحاب امامان (ع)
* خاستگاه دانش اصحاب امامان (ع)
* نقش امامان (ع) در آموزش‌های تاریخی اصحاب
* انگیزه‌ی تاریخ‌نگاری و جغرافیا نگاری اصحاب امامان (ع)
* گرش اصحاب امامان (ع) در بررسی‌های تاریخی
* دادوستد علمی با مخالفان
* عوامل ناپایداری کتاب‌ها
فصل دوم: «سیره و مغازی»
* سیره‌نویسان نخستین
* جایگاه سیره‌نویسی نزد اصحاب امامان (ع)
* اصحاب سیره‌نویس
فصل سوم: «سیره‌ی اهل‌بیت (ع)»
* ضرورت سیره نگاری اهل‌بیت (ع)
* پیشینه و اهداف سیره نگاری اهل‌بیت (ع)
* پیشگام در سیره نگاری اهل‌بیت (ع)
* نبردهای امام علی (ع) در تاریخ‌نگاری اصحاب امامان (ع)
* قضا نگاری در تاریخ‌نگاری اصحاب امامان
* خطبه نگاری در تاریخ‌نگاری اسلامی
* مولد نگاری در تاریخ‌نگاری اسلامی
فصل چهارم: «وقایع‌نگاری»
* علل رویکرد اصحاب بر وقایع‌نگاری
* رخداد نگاری
* مقتل نگاری
فصل پنجم: «جغرافیا نگاری»
* جغرافی نگاران صحابی

نوشتن دیدگاه