چکیده:

 یکی از اصلی‌ترین شگردهایی که از دیرباز در تنوع و رشد انواع غنائی مؤثر بوده‌؛ بهره‌گیری از داستان‌های شخصیت‌های دینی در اجزای این نوع ادبی است. در میان ادوار شعر فارسی، شاعران سبک خراسانی باتوجه به زمینه‌های سیاسی، اجتماعی، مذهبی و ادبی این سبک، شیوه‌هایی متعدد در به‌کارگیری عناصر دینی دارند. در محدوده‌ی زمانی این سبک (از نیمه‌ی دوم سده‌ی سوم تا نیمه‌ی اول سده‌ی ششم) قریب 130000 بیت شعر از حدود 30 شاعر صاحب دیوان و بیش از 100 شاعر بی‌دیوان می‌توان یافت که به‌نوعی با ادب غنائی پیوند دارند و در خلال این ابیات هزاران اشاره‌‏ی مستقیم و غیرمستقیم به شخصیت‌‏های دینی درج شده است. در این پژوهش باتوجه به اهمیت شعرهای بازمانده از سبک خراسانی در تکوین سیمای تاریخی و اسطوره‌ای پیامبران (ع)، امامان (ع) و صحابه در شعر فارسی، پس از بررسی دقیق تمام ابیات غنائی سروده شده در محدوده‏‌ی این سبک و استخراج نوع و میزان اشاره‌ها و بستر اجتماعی و ادبی ظهور آن‌ها، نتایج و تحلیل‌های تحقیق در شش فصل ارائه شده است: در فصل نخست پس از ارائه‌ی طرح پژوهش، از اهداف، ضرورت‌ها و پیشینه‌ی تحقیق سخن رفته، و در فصل دوم به جایگاه تلمیح‌های دینی در انواع شعر غنائی دوران سامانی چون مدح، ‌وصف، تغزل،‌ مرثیه،‌ منقبت و دیگر انواع غنائی اشاره شده و در ادامه، مجموع اشارات دینی یافته شده در اشعار اندک دوره‌ی صفاری و دیوان شاعرانی چون رودکی، دقیقی،‌ کسایی و بیش از 120 تن از شاعران بی‌دیوان تا زمان مرگ فردوسی درج و تحلیل شده است؛ در فصل سوم که شعر دوران غزنوی اول (دوران محمودی و مسعودی) را پس از فردوسی تا اواسط سده‌ی پنجم دربر می‌گیرد؛ به شیوه‌ی فصل دوم پس از تحلیل جایگاه اشارات دینی در تکوین انواع غنائی (به‌‏ویژه مدح)، اشارات مستقیم و غیرمستقیم دینی در دیوان شاعرانی چون عنصری،‌ عسجدی، ‌فرخی، منوچهری، ابوسعید ابوالخیر،‌ ورقه و گلشاه عیوقی و ده‌ها تن از شاعران بی‌دیوان، ‌استخراج و طبقه‏‌بندی شده است؛ فصل چهارم، تحلیل و بررسی جایگاه شخصیت‌های دینی را در شعر دوران سلجوقی در بر می‌گیرد، به همین سبب در این فصل اشارات دینی در دیوان‌ها و منظومه‌های شاعرانی چون فخرالدین اسعد گرگانی، باباطاهر، قطران تبریزی،‌ ازرقی هروی، ناصرخسرو،‌ یوسف و زلیخای منسوب به فردوسی،‌ لامعی گرگانی، مسعود سعد سلمان، ‌معزی،‌ ابوالفرج رونی، خیام،‌ سنایی و شاعران بی‌دیوان تحلیل و بررسی شده است؛ همچنین در فصل پنجم،‌ سیر تحول سیمای شخصیت‌های دینی درجه اول، از آغاز ورود به شعر فارسی تا پایان این دوره و نقاط عطف و تحول حضور آن‌ها، ‌به‌صورت کوتاه تحلیل و ترسیم شده؛ و در فصل ششم نتایج و یافته‌‏های این پژوهش درج شده است.

مقالات مرتبط:

 بررسی تحلیلی سیمای پیامبران و امامان (ع) در شعر غنائی دوره سامانی، محمدحسین کرمی، محمدرضا امینی، محمد مرادی، پژوهش‌های ادب عرفانی، بهار 1391، شماره 21، (26 صفحه، از 11 تا 36)، (علمی _ پژوهشی).

نوشتن دیدگاه