چکیده:

 مالک اشتر از شاخه نخع از قبیله مذحج بود. مالک قبل از بعثت رسول اکرم (ص) متولد شده بود، ولی از زندگی وی قبل از ورود نمایندگان پیامبر به یمن اطلاعی در دست نیست. وی در سال‌های پایانی حیات پیامبر (ص) اسلام آورد و در عهد خلافت راشدین به شام مهاجرت نمود. وی در فتوحات اسلامی عهد شیخین، مخصوصاً در از پای درآوردن هماوردان نقش مهمی داشت. او ظاهراً پس از نبرد قادسیه در کوفه اقامت گزید. مالک که از بزرگان یمانی کوفه محسوب می‌گردید، در دوره خلافت عثمان به مقابله با زیاده‌خواهی‌های حکام اموی برخاست و از حقوق جهادگران دفاع می‌نمود. او در این راه دو بار تبعید گردید. حضور در مراسم دفن ابوذر و آوردن نیروهایی از کوفه به مدینه و شرکت در محاصره خانه عثمان از اقدامات و گرایشات ضد عثمانی وی به‌حساب می‌آید. در دوره خلافت علی مالک سخت مورد اعتماد آن حضرت و مشاورش بود ولی هیچ‌گاه نظرش را بر آن حضرت تحمیل نمی‌نمود. مالک در پیروزی‌های علی (ع) در جنگ‌هایش تأثیر زیادی داشت، این تأثیر نه‌فقط به دلیل توانائی‌های نظامی مالک، بلکه به دلیل ارائه تدابیر جنگی مناسب، نفوذ قبیله‌ای و خصلت‌های شخصی وی مثل شجاعت، صدای رسا و ذوق شاعری و ... بود. وی با درایت‌هایش در موقعیت‌های متعدد شکست را به پیروزی تبدیل نمود. پس از پیکار بزرگ صفین که موقعیت و نفوذ علی (ع) نسبت به معاویه کاهش یافت، اشتر نیز آن نفوذ گسترده قبلی را نداشت. با وجود این تا زمانی که مالک در جزیره العرب بود هیچ‌کدام از سرداران معاویه جرئت آشوب و غارتگری در قلمرو حکومت علی (ع) را نداشت. مالک علاوه بر اینکه مشاور علی (ع) و یکی از فرماندهان نظامی وی در جنگ‌ها محسوب می‌گردید، از سوی آن حضرت قبل و بعد از نبرد صفین به‌عنوان حاکم جزیره انتخاب شد و سرانجام پس از آشفته شدن مصر در زمان حکمرانی محمد بن ابی بکر به‌عنوان حاکم آن دیار منصوب گردید، ولی در میان راه توسط عمال معاویه مسموم و کشته شد.

کلیدواژه‌ها:مالک اشتر، خلافت، فتوحات، علی (ع)، عثمان، عراق، کوفه، جمل، صفین.

فصول پایان‌نامه:

این تحقیق در شش فصل ارائه شده است:
فصل اول: «شرح زندگانی مالک و عملکرد وی در عهد شیخین»
* نسب، لقب و قبیله مالک اشتر
* مالک در یمن
* اشتر و فتوحات عهد شیخین
فصل دوم: «مالک اشتر و حوادث خلافت عثمان»
* مالک و عاملان عثمان در کوفه
* مالک اشتر و دفن ابوذر
* اشتر و شورش علیه عثمان
فصل سوم: «مالک اشتر در دوران خلافت علی (ع) تا پایان نبرد جمل»
* نقش مالک در بیعت عمومی مردم با علی (ع)
* مالک مأمور بسیج کوفیان
* اشتر در نبرد جمل
* مالک اشتر از نبرد جمل تا ورود به کوفه
فصل چهارم: «جایگاه مالک در پیکار صفین»
فصل پنجم: «مالک اشتر از حکمیت تا شهادت»
* موضع مالک در قبال پیمان‌نامه حکمیت
* حکومت مالک بر جزیره
* مالک اشتر حاکم مصر
* پایان راه
فصل ششم: «قبیله‌ی کوفه و نفوذ مالک اشتر در این شهر»
* کوفه پایان مهاجران مجاهد
* نفوذ قبیله‌ی اشتر در کوفه
* نفوذ شخصیتی مالک در کوفه
نتیجه.

نوشتن دیدگاه