چکیده:
آموزه مهدویت بخش مهمی از اندیشه‌ی اسلامی است که می‌تواند از طریق ترسیم یک آینده دست‌یافتنی در شکل دادن به جوهره و روح حاکم بر تمدن جدید اسلامی، نقش‌آفرین باشد و به‌مثابه یک «ستاره راهنما»، راهنمای جوامع اسلامی به‌سوی جامعه کمال یافته و برخوردار از تمدن آرمانی باشد. در انقلاب اسلامی ایران نیز آموزه مهدویت در پیروزی، تثبیت و بقای آن نقش مؤثری داشته است. در مهر و موم‌های پس از پیروزی انقلاب، در میان استادان و صاحب نظران حوزه مهدویت، رویکردهای مختلفی شکل گرفته است که با توجه به جهت گیری تمدنی انقلاب اسلامی، هر یک از این رویکردهای مهدوی می‌تواند از ظرفیت ویژه خود برای تحقق این تمدن بهره گیرد. رساله حاضر در بخش اول خود، با بررسی منابع مکتوب و چند رسانه‌ای و مصاحبه با صاحب نظران این حوزه، از طریق روش کیفی «تحلیل پایدار تفسیری (IPA)» و با کمک تکنیک «گونه شناسی» به دنبال شناسایی و احصاء رویکردهای مختلف علمی این حوزه بود که به هجده رویکرد؛ تاریخی، تمدنی، آینده نگارانه و راهبردی، فقهی، قرآنی، روایی، کلامی، فلسفی، عرفانی، تربیتی، تبلیغی و اطلاع‌رسانی، مدیریتی، جامعه‌شناختی، اجتماعی، سیاسی، آیینی و مناسکی، روش‌شناختی و رویکرد ادبی (هنری) ختم شد. بعد از گونه شناسی رویکردها در بخش دوم رساله، جهت معرفی هر رویکرد، از شناسنامه علمی با چارچوب تعریف شده‌ای استفاده شد که از «رئوس ثمانیه» علم منطق عاریه گرفته شد و برای ظرفیت شناسی تمدنی نیز با استفاده از روش کیفی «تحلیل مضمون» سراغ متن مصاحبه‌های انجام شده رفتیم و به سه شیوه کدگذاری «توصیفی»، «تفسیری» و «فراگیر و یکپارچه ساز» پرداختیم. در انجام کدگذاری توصیفی از نسخه یازدهم نرم‌افزار Maxqda استفاده شد که بعد از استخراج داده‌های توصیفی، بر اساس چارچوبی که برای کدگذاری تفسیری توافق شده بود، کدها را در غالب نظام‌های هشت‌گانه تمدن ساز کدگذاری نمودیم و بعد از آن کدهای فراگیر و یکپارچه ساز برای هر رویکرد به‌صورت مجزا خودشان را نمایان کردند. بر اساس سؤال اصلی رساله و اطلاعاتی که در تحلیل مضامین رویکردهای مهدوی به دست آمد، در نهایت مشخص شد که بیشترین ظرفیت تمدنی رویکردهای مهدویت به ترتیب اولویت؛ در نظام‌های «دانشی و فناوری»، «اجتماعی»، «سیاسی و حقوقی»، «معنوی و عبادی»، «تربیتی اخلاقی»، «فرهنگی و هنری»، «ارتباطی» و «اقتصادی» جهت حرکت به سمت تمدن مهدوی، بروز و ظهور خواهند داشت.
کلیدواژه‌ها:مهدویت، تمدن، تمدن اسلامی، ظرفیت شناسی، رهیافت و رویکرد، رویکردهای فکری _ فرهنگی.
مقالات مرتبط:
گونه‌شناسی رویکردهای آموزه‌ی مهدویت در چارچوب ظرفیت تمدنی، محسن الویری، محمدرضا برزویی، مشرق موعود، تابستان 1394، شماره 34، (28 صفحه، از 55 تا 82)، (علمی _ پژوهشی).
