چکیده:

 به‌منظور تحقیق و پژوهش در تاریخ اجتماعی شیعه در عصر سلجوقی با بهره‌گیری از منابع قدیم و جدید ابتدا بررسی پیشینه‌ای از قوم ترک‌تبار سلجوقی صورت گرفته که در اوایل پنجم هجری پس از درگیری‌های نظامی متعدد با سلطان مسعود غزنوی در سال 431 هـ. ق سلسله سلاجقه را در ایران تأسیس کردند. اشاره به برخی آداب‌ورسوم آن‌ها و شرح‌حال سه تن از سلاطین نخستین این سلسله جهت روشن شدن شرایط سیاسی اجتماعی آن دوران برای شیعیان ضروری به نظر رسید. در فصل سوم به سوابق و پیشینه مناطق شیعه‌نشین (جبال و ایالات شمالی) و ساکنان این مناطق که گروهی از آن‌ها را در ابتدا مهاجرین عرب تشکیل داده و پس از فتح ایران پا به این سرزمین گذاشتند و فرهنگ و اعتقادات آن‌ها پرداخته‌شده است. شرایط اجتماعی اقلیت شیعه در جامعه ایرانی سده‌های نخستین (تاریخ اسلام)، اوضاع فرهنگی سیاسی و اقتصادی آن‌ها، روابطشان با اکثریت جامعه اهل سنت اعم از فرق شافعی و حنفی، رقابت فرق اهل تسنن با یکدیگر، فعالیت فرق شیعه، اعم از زیدیه، اسماعیلیه و اثنی عشریه در ایران، نظر علما و عامه اهل تسنن نسبت به فرق شیعه، رویه معتدل و میانه روانه امامیه در ارتباط با فرق اهل تسنن و دولت‌های حاکم، از موضوعات موردبحث در فصل چهارم بوده است. شرح و توصیف اوضاع اجتماعی شیعیان در عصر سلجوقی، آخرین فصل پژوهش ضمیمه است که در آن به ادامه رویه صلح‌جویانه امامیه با دولت سلجوقی تصریح گردیده است. روابط احترام‌آمیز سلاطین و مقامات دولت سلجوقی با علمای امامیه و جایگاه شیعه امامیه در عصر سلجوقی، نهضت علمی شیعیان با ساخت مساجد و مدارس و پرورش جوانان مستعد شیعه برای کسب مقامات دیوانی و سیاسی، سیادت شیعه در زمان ملکشاه و وزارت مجد الملک قمی پس از کشته شدن نظام الملک، روی کار آمدن گروهی از مقامات دولتی و وزرای شیعه در دربار خلیفه عباسی و سلاطین سلجوقی و شرایط فرهنگی، سیاسی اقتصادی پیروان اهل‌بیت در این دوره، ذکر نام و عناوین گروهی از علما، رجال و شعرای شیعه در عصر سلجوقی و بررسی اجمالی نظام‌های اجتماعی شیعه از اهم موضوعات موردپژوهش در این پایان‌نامه است.

نوشتن دیدگاه