چکیده:
قرن چهارم هجری باقدرت یافتن آل‌بویه اوضاع جدیدی برای آثار و اندیشه‌ها فراهم شد. در مرکز خلافت اسلامی بغداد دانشمندان بزرگی در زمینه‌های مختلف علوم و فنون به عرضه دیدگاه‌ها و نظریات خود پرداختند. این عصر ازلحاظ کتاب و کتابخانه نسبت به عصرهای دیگر امتیازاتی داشته است. نخستین کتابخانه سلطنتی ایران متعلق به سلسله شیعی و ایرانی آل‌بویه بود که در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری به مدت یک‌صد سال بر فارس، اصفهان، ری و عراق عرب حکومت می‌راندند. نقش امرا و وزرای آل‌بویه در تأسیس کتابخانه‌ها قابل‌توجه است این وزرا در طول وزارت خود، علاوه بر پرداختن به امور دیوانی و کشوری، درراه ترویج دانش و ادب و هنر می‌کوشیدند و حتی خانه خویش را به مجمع و محل رفت‌وآمد علما و دانشمندان تبدیل می‌کردند. در آن زمان در هر رشته از علم و ادب بهترین و نفیس‌ترین کتاب‌ها نوشته شد و باشکوه‌ترین و مهم‌ترین کتابخانه‌ها و گنجینه‌های علوم به وجود آمد در شهرهای مختلف ایران و عراق کتابخانه‌هایی وجود داشت که در هیچ زمانی نظیری بر آن‌ها پیدا نشد. جامعه اسلامى در دوران آل‌بویه گامهاى بسیار گستردهاى در عرصه پیشرفت علمى برداشت. به همین جهت آن دوران از شکوفاترین دوران ازلحاظ آزادى دینى، فرهنگى و قلمى محسوب میشود. این آزادیها انگیزهاى براى نوابغ علوم و ادب و فرهنگ از مذاهب مختلف اسلامى آن دوران ایجاد کرد. شیخ کلینى، ابن قولویه، صدوق، شیخ مفید، شریف رضى، سید مرتضى، شیخ محمد بن طوسى دانشمندانى هستند که در این دوره منشأ آثار ارزشمندی بودند و در گسترش دانش‌های شیعه نقش به سزایی داشتند که در این پژوهش به شرح زندگی و آثار آن‌ها پرداخته شد. مطالعات نشان می‌دهد که تعدادی از کتاب‌های مهم و معتبر شیعه در همین دوران تألیف شده‌اند. لذا سراسر دوران حکومت آل‌بویه را باید دوران سعی و ترویج مذاهب اهل‌بیت (ع) دانست و همین ویژگی‌های حکومت آل‌بویه بود که باعث پیشرفت شیعه و سبب مطالعات شیعه در بسیاری از علوم شد. بررسی این علوم و دانش‌های شیعه در این زمان از ضروریات تحقیق در علم تاریخ اسلام به شمار می‌آید. در این پژوهش با استناد به منابع موجود و آراء و نظریات پژوهشگران با رویکرد تاریخی به مطالعه نقش حکومت آل‌بویه در رشد و گسترش دانش شیعه و به بررسی وضعیت علما و دانشمندان و پایگاه اجتماعی آن‌ها و مطالعه دانش‌های شیعه در زمان آل‌بویه و همچنین وضعیت شیعیان در این دوره تاریخی می‌پردازیم.
