چکیده:
بداء یکی از مهم‌ترین آموزه‌‌های اعتقادی دین اسلام است تا جایی که در برخی از روایات، به‌عنوان شرط بعثت انبیاء معرفی شده است. اختلاف فراوانی که درباره ماهیت این مسأله بین متکلمان است، تعریف آن را بسیار دشوار می‌سازد. متکلمان مدرسه کوفه که مستقیماً از نعمت مصاحبت با منبع وحی برخوردار بوده، دیدگاهی متناسب با دیدگاه معصومین (ع) داشته‌اند و بر آن بودند که نسخ همان بداء است؛ اما متفکرین مدرسه بغداد به علت فاصله زمانی با عصر حضور و نیز به‌واسطه حاکمیت تفکرات معتزله، با تأویل آیات و روایات به باور بداء به معنی ظهور و اظهار از طرف خداوند و همسانی بداء با نسخ گرویدند به‌طوری‌که در مورد تساوی بداء با نسخ میان اندیشمندان امامیه در بغداد و معتزله تفاوتی به چشم نمی‌خورد و هر دو برای وقوع نسخ و بداء شروط چهارگانه‌ای را بیان می‌نمایند. پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی تاریخی به بررسی تطبیقی بین این دو دیدگاه پرداخته و با استفاده از کتب آنان و روایاتی که نقل نموده‌اند به بیان اندیشه آنان بپردازد. نویسنده بر آن است تا بدین طریق، ماهیت بداء را از دیدگاه معصومین معرفی کند و با مقایسه نظرات متکلمان شیعه با متکلمان معتزلی به میزان تأثیر حرکت اعتزال بر کلام شیعه پی ببرد.
