چکیده:

 علوم قرآن با پردازش به مباحثی خارج از قرآن در فهم و درک واقعیت آن نقش ایفاء کرده، ولی معارف قرآنی با بررسی داخلی و مطالعه آیات شریفه و کمک از این علوم در مسیر فهم عمیق قرآن قدم برمی‌دارد. آنچه در این پایان‌نامه به آن پرداخته‌شده است شامل: کیفیت نزول، (نزول دفعی و تدریجی و آراء بزرگان متقدّم و متأخّر در مورد آن) ونیز فایده‌ها و علل نزول تدریجی قرآن و اولین آیات و سوره نازل شده و همچنین آخرین آن‌ها می‌باشد. اسباب النزول یا شأن النزول قرآن به عنوان یکی دیگرازعلوم قرآنی مورد بررسی قرار گرفته است. در تعریف آن عده‌ای فرق قائل شده‌اند و شأن نزول را أعم از اسباب النزول می‌دانند. اين گروه معتقدند هرگاه به مناسبت جريانى درباره ‏شخص و يا حادثه‏اى، خواه درگذشته يا حال يا آينده و يا درباره فرض احكام، آيه يا آياتى نازل شود همه اين موارد را شأن نزول آن آيات مى‏گويند. ولی حادثه يا پيش آمدى كه متعاقب آن، آيه يا آياتى نازل شده باشد و به‌عبارت‌دیگر آن ‏پيشامد باعث و موجب نزول گرديده باشد را سبب نزول گویند؛ و نيز درباره آیات مکی و مدنی و ملاک تشخیص و فواید آن‌ها و برخی از اختلافات فریقین در این زمینه بحث‌هایی آورده شده است. در مورد اعجاز قرآن پس از بیان پیشینه و تعریف آن اشاره به این نکته مهم دارد که معجزه، جنبه دفاعی دارد نه تبلیغی. به این معنا که پیامبران الهی، در آغاز رسالتشان پس از مواجه با تردیدهای ناشی از جهل و عداوت‌های مخاطبان، معجزه را ارائه می‌کردند نه قبل از مخالفت‌های آنان. در ادامه بحث، ابعاد و وجوه اعجاز قرآن بررسی می‌شود که جنجالی‌ترین مبحث آن، مسئله صَرفه می‌باشد که قائلین به آن اعجاز را، در خود قرآن نمی‌دانند بلکه معتقدند که خداوند انگیزه و اراده را از آنان سلب می‌کند. وطبق تعریف دیگری، اساساً، خداوند اختیار و امکانات مقابله با قرآن را از همان ابتدا به انسان نداده است. البته این نظریه را اکثریت بزرگان عامّه و خاصه مردود دانسته‌اند. محکمات، آیات ناسخ و دارای معنی واضح و دور از شبهه می‌باشد. متشابهات دارای معانی چندوجهی است که اکثریت عامّه تأویل آن را مختصّ خداوند می‌دانند که البته شیعه، معصومین (ع) را نیز آگاه بر تأویل می‌داند. علم ناسخ و منسوخ دارد در تعریف آن، از بین بردن، تغییر دادن و نسخه‌برداری را ذکر کرده‌اند. متناسب با هر یک از تعاریف ذکرشده تعداد آیات منسوخ متفاوت گشته است. مثلاً برخی از پیشینیان آیات منسوخ قرآن را تا پانصد آیه شمرده‌اند و برخی از متأخرین پنج، هشت و یک مورد دانسته‌اند. آیات منسوخ را به سه نوع مشهور تقسیم کرده‌اند که عبارت‌اند از: نسخ آیه و محتوا باهم، نسخ آیه بدون محتوا، نسخ محتوا بدون آیه و نوع چهارم نیز نسخ مشروط است. آخرین فصل، عدم تحریف قرآن می‌باشد که در آن به آراء قائلین به تحریف از هر دو گروه و دلایل متقن در ردّ این پندار باطل مطالبی ذکر شده است. مستندات مدعیان تحریف را، روایات دروغین و برداشت‌های ناصحیح از برخی روایات تشکیل می‌دهد؛ و دلایل منکرین تحریف كه نظر علماى بزرگ شيعه می‌باشد به زير می‌باشد: گواهى تاريخ، ضرورت تواتر قرآن، مسئله اعجاز قرآن، ضمانت الهى، عرضه روايات بر قرآن، نصوص اهل‌بیت (ع). موضوع وحی را مباحثی همچون: ضرورت نزول، تعریف، اقسام، کیفیت نزول و برخی از ویژگی‌های آن در خصوص همسازی با فطرت انسانی و صلاحیت قانون‌گذاری و ... دربرمی گیرد.

کلیدواژه‌ها:فریقین، مطالعه تطبیقی، وحی، نزول قرآن، اسباب نزول، اعجاز قرآن، متشابه، تحریف.

فصول پایان‌نامه:

 این پایان‌نامه شامل هشت فصل می‌باشد:
فصل اول: «پدیده وحی»
فصل دوم: «نزول قرآن»
فصل سوم: «اسباب نزول»
فصل چهارم: «مکی و مدنی»
فصل پنجم: «اعجاز قرآن»
فصل ششم: «محکم و متشابه»
فصل هفتم: «ناسخ و منسوخ»
فصل هشتم: «مصونیت قرآن از تحریف»

نوشتن دیدگاه