چکیده:
رساله حاضر حول محور فعالیت شیعیان در دوران معاصر افغانستان وتاثیر آن‌ها در فرایند تحولات علمی وفرهنگی آن کشور تدوین یافته است. آنچه از واکاوی و بررسی تحولات صد سال اخیر وتجزیه و تحلیل رویدادها وحوادث به دست می‌آید، نشانگر ظلم تاریخی وتبعیض آشکار و پنهان دستگاه قدرت علیه اقلیت شیعه می‌باشد. در تمام ادوار این دوره، دشمنی وتبعیض دربار و به‌تبع آن اعضای هیئت دولت و عناصر حاکمیت، در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، باعث فشار شدید بر شیعیان گردید آن‌ها را در انزوای اجتماعی قرارداد. تجرید شیعیان در بخش علمی وفرهنگی و موانع به وجود آمده، فرصت برابر رشد وترقی را از آنان سلب کرد و از حیث منزلت، به قعر جدول هرم اجتماعی سقوط کردند و عملا تبدیل به شهروندان درجه دوم گردیدند. با وجود تمام این تنگناها و فضای اختناق و شیعه ستیزی، شیعیان در عرصه فعالیت‌های علمی و فرهنگی رشد خوبی داشتند و به پیشرفت‌های چشم‌گیری دست یافتند. در علوم پزشکی و طب جدید جوانان تحصیل‌کرده شیعه در کلیه مراکز درمانی و بهداشتی حضور داشتند و در یک مقطع زمانی بیش از چهار هزار پزشک فقط از شیعیان قزلباش مشغول طبابت بودند و حتی اطبای دربار وپزشک مخصوص شاه، از میان شیعیان انتخاب می‌شدند. در رشته حقوق علی‌رغم ممنوعیت تحصیل فرزندان شیعه در این رشته، حقوق‌دانان برجسته ظهور کردند. شیعیان همچنین در رشته‌های تاریخ، اقتصاد، ادبیات فارسی وعربی وعلوم پایه به پیشرفت‌های برجسته دست یافتند و آثاری خوبی نیز خلق کردند. از حیث فرهنگی وآداب ورسوم، شیعیان دارای عنعنات و رسومات خاص خود می‌باشند. در حال که بعضی از این سنت‌ها رسوب یافته دوران کهن و ریشه در دوران باستان دارند، بسیاری از آن‌ها از ملل دیگر وفرهنگ وسنت های دیگر خصوصا فرهنگ اسلام اخذشده‌اند. حیات علمی وفرهنگی، آداب، سنت‌ها، رسوم، شخصیت‌ها و رجال مطرح در موضوعات فوق و فراز و نشیب تحولات شیعیان در صدسال اخیر به‌صورت خلاصه در این نوشته، بررسی‌شده است. روش مطالعاتی در این رساله، کتابخانه‌ای بوده، نگارنده از منظر تجزیه‌وتحلیل مواد، روش توصیفی وتاریخی را اعمال کرده است وگاه برحسب نیاز از تحقیقات میدانی نیز استفاده‌شده است. ازآنجاکه رساله حاضر اولین کار در باب بررسی حیات علمی وفرهنگی شیعیان افغانستان می‌باشد، خالی از نقض وکمبود نخواهد بود، پیشنهاد می‌شود نویسندگان وپژوهشگران کشور در این باب طرحی جدیدی بیندازند وهر مقطع تاریخی را به‌صورت جداگانه ومفصل از جهت تحلیل داده‌های کیفی مورد تمرکز قرار دهند. در این میان دوران عبدالرحمن که خسارات فرهنگی عظیمی را بر شیعیان تحمیل کرد، کمتر مورد کنکاش تاریخی قرارگرفته از این‌رو جا دارد که به‌صورت علمی و روشمند این خسارات مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته وتاثیر بازدارندگی آن در رشد شیعیان بررسی شود.
کلیدواژه‌ها:شیعیان، افغانستان، علمی، فرهنگی.
فصول پایان‌نامه:
این پایان‌نامه شامل دو بخش می‌باشد:
بخش اول: «اوضاع فرهنگی افغانستان معاصر، شیعیان»
* فصل اول: «تاریخ و اوضاع علمی و فرهنگی افغانستان در دوران معاصر»
* فصل دوم: «شیعیان افغانستان، پیشینه و مناسبات»
بخش دوم: «عالمان روحانی، فضلایی برجسته، آداب‌ورسوم، رسانه‌ها و مراکز آموزشی»
* فصل سوم: «عالمان برجسته و آثار شیعی در دوران معاصر».
