چکیده:

 چکیده پیدایش فرقه‌ها و شاخه‌های جدید از ادیان قدمتی برابر با تاریخ تمدن بشری دارد. موقعیت جغرافیایی و سیاسی کشورهای مسلمان مخصوصاً در حوزه غرب آسیا و شمال آفریقا سبب شده تا از دوران باستان پیروان ادیان گوناگون در کنار هم زندگی کرده و برحسب شرایط سیاسی و حکومتی در دوره‌های مختلف تاریخی هریک از ادیان دچار افت و خیز شوند. مخصوصاً ایران که همواره مستعد پرورش و ظهور ادیان، فرقه‌ها و مکاتب جدید بوده و پیدایش نمونه‌های بسیار از قبیل ادیان میترائیسم، زرتشتی، مانویت، مزدکیسم و ...، و یا قدرت گیری مذهب نسطوری در دوره ساسانی در ایران و عراق و همچنین ادیان دیگر در دوره‌های مختلف تاریخی شاهدی بر این مدعاست. پس از حمله اعراب و ظهور دین مبین اسلام نیز به همین ترتیب شاخه‌های جدیدی از مذاهب تحت تأثیر اعتقادات باستانی وآموزه‌های نو به وجود آمد. در مورد چگونگی شکل‌گیری مذهب تشیع و رواج آن عقاید گوناگونی اظهارشده است ولی آنچه بدیهی و آشکار است علاوه بر تأثیرات مختلف آن از ایرانیان، بالندگی این مذهب در ایران و محدود بودن تعداد پیروان آن در مقایسه با جمعیت سنی مذهب در ایران قبل از استیلای صفویان است. در یمن و مکه و هندوستان و عراق کنونی و قفقاز و مصر و ... نیز تشیع فراز و نشیب‌هایی داشته و جمعیت شیعی در بعضی از این نواحی امروزه نیز تعداد قابل توجهی را تشکیل می‌دهد. طبعاً بدلیل کمبود نسبی منابع، پژوهش در این مورد مشکل‌تر می‌نماید. ازآنجایی‌که بسیاری از حکومت‌های محلی نیز برای اعلان استقلال سکه ضرب کرده‌اند توجه به این سکه‌ها می‌تواند نکات مبهمی از تاریخ را که در منابع مکتوب کمتر به آن‌ها اشاره‌شده بازگو نماید. حمله مغول باوجود وحشی‌گری‌ها و خرابی‌های بسیار ببار آورده، پیامدهای مثبتی هم به دنبال داشت که نمونه آن اوج آزادی مذهبی پس از اسلام بدلیل تسامح مذهبی مغولان در حوزه حکومتی آن‌ها از آسیای میانه تا سوریه و آناتولی در این دوره بود. علاوه بر مذهب تسنن، آموزه‌هایی از مذاهب شمنی و بودایی که سوغات مغولان بود همراه با آزادی مسیحیان و یهودیان جامعه را دارای تنوع دینی بسیاری کرده بود. در چنین شرایطی مذهب تشیع نیز فرصت خودنمایی و تاثیر گذاری بر طبقه حاکم مغولان یافت تا حدی که توانست سلطان محمد اولجایتو را نیز پیرو خود سازد. شعایر مذهبی شیعی در سکه‌های اسلامی مربوط به پیروان شیعه اسماعیلی، زیدی، دوازده امامی و حتی افرادی که یا مدعی دروغین امامت آخرالزمان بوده (خود را به آن منسوب می‌کرده‌اند) می‌باشد و مواردی از آن‌ها در دوره مورد بررسی توسط حکومت‌های محلی حاشیه دریای خزر (مازندران)، حاکمان یمن، ایلخانان، حاکمان محلی در آناتولی، سربداران، قراقویونلوها، مشعشعیان و ... ضرب شده‌اند. بررسی سکه‌ها فصل تازه‌ای در مطالعات سیاسی و مذهبی هرکدام از این سلسله بازکرده و منابع جدیدی را در اختیار پژوهشگران قرار داد. برای اولین بار در این پژوهش سکه‌ها نشان دادند که تشیع اولجایتو برخلاف گفته اکثر منابع تا زمان مرگش پایدار بوده و علاوه بر آن در این رساله برای اولین بار سکه‌های خاندان آل صفی معرفی شده است. زمانی که بالاخره صفویه قدرت یافته و شیعه درکشور ایران رسمی شد فصلی نو در تاریخ مذاهب اسلامی جهان اسلام گشوده شد و مخصوصاً تاثیر بسزایی بر آینده کشورهای حوزه ایران تاریخی و فرهنگی و مناطق همجوار گذاشت.

نوشتن دیدگاه