چکیده:

 معناشناسی تحقیق و مطالعه تحلیلی در مورد کلمات کلیدی زبان است؛ از آنجا که واژه تقوا از واژگان کلیدی نهج‌البلاغه است. در این پژوهش مورد تحلیل معناشناسی قرار گرفته است. سؤالات اصلی که پژوهش حاضر در صدد یافتن پاسخ آن می‌باشد، از این قرار است: 1 ـ آیا تحقیق در معنای واژه تقوا که با نگاه زبان‌شناسی جدید صورت گرفته، معنای واژه را در کلام حضرت علی (ع) در نهج‌البلاغه تغییر می‌دهد و فراتر از معنای لغوی به‌پیش خواهد برد؟2 ـ آیا رفتارهای واژه‌ها در هر مورد از کلام حضرت با موارد دیگر فرق می‌کند؟3 ـ آیا در رفتار واژگان نهج‌البلاغه عوامل درونی (چون سیاق و بلاغت وجوه نحوی و ...) و عوامل بیرونی (مثل جامعه و فرهنگ و تاریخ و ...) نقش اساسی دارند؟4 ـ آیا می‌توان میان رفتار واژگان قرآنی و نهج‌البلاغه تشابهی را به اثبات رسانید؟ بررسی تطور دلالی واژه در سه سطح معناشناختی: پیش از قرآنی یا جاهلی، قرآنی، پس از قرآنی (نهج‌البلاغه) با توجه به جهان‌بینی خاص هر دوره در جهت یافتن پاسخ دقیق و جامع برای سؤالات تحقیق لازم است. در مرحله اول (پیش از قرآن) واژه تقوا هر چند کاربرد زیادی داشته است، ولی به معنای دینی بکار نرفته و جز در موارد نادری که در مفهوم اخلاقی حفظ کردن خود از بدی‌ها بکار رفته، عموماً در معنای مادی و طبیعی حفظ کردن و دفاع کردن استعمال می‌شده است؛ اما در اندیشه قرآنی این واژه معنای متعالی و روحانی پیدا کرده و در مفهوم خوف از خدا و حفظ نفس از گناهان می‌باشد؛‌ که این معنا در تمام وجوه معنایی واژه تقوا در قرآن به چشم می‌‌خورد. این همان پدیده اشتراک معنوی است که بیانگر یکی از جنبه‌های اعجاز لفظی قرآن است. بررسی حوزه‌های معنایی واژه تقوا در نهج‌البلاغه، علاوه بر این‌که تشابه معنایی واژه را در قرآن و نهج‌البلاغه به اثبات می‌رساند. بیانگر این حقیقت است که هم عوامل درونی از قبیل بافت و سیاق و بلاغت و ... و هم عوامل بیرونی از قبیل فرهنگ و جامعه و مسائل سیاسی و ... در معنای واژه دخالت داشته است و ما شاهد تطور معنایی واژه پس از قرآن می‌باشیم. رواج فرهنگ تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری، مسائل و مشکلات سیاسی و اجتماعی به دلیل غصب خلافت پیامبر و تغییر مسیر رهبری، تغییرات رفتاری مسلمانان و ... سبب شد که در زبان نهج‌البلاغه واژه تقوا دارای معانی جدیدی باشد که قبلاً سابقه نداشته است. از قبیل مفاهیم زهد و اعراض از دنیا، مبارزه با نفس اماره و غلبه بر هوای نفس، خوف و رجاء، ذکر و فکر، احسان، یقین، ارزش‌ها و فضائل اخلاقی فردی و ... بیان تقوای اجتماعی در زمینه‌های گوناگون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، نظامی در سخنان امام علی (ع) سیر تطور معنایی واژه را در نهج‌البلاغه از بعد فردی و ارزش‌های اخلاقی به بعد اجتماعی به اثبات می‌رساند؛ و بیانگر این حقیقت است که تقوا از دیدگاه امام علی (ع) یک امر فردی و یک روش عملی منفی به معنای انزوا و گوشه‌گیری و کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی نمی‌باشد بلکه تقوا ملکه‌‌ای است درونی که با حصول آن، می‌توان در هر موقعیت و مقامی خود را از نافرمانی الهی حفظ نموده و به بالاترین مراتب سلوک معنوی واصل شد.

فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق در پنج فصل نگارش شده است:
فصل اول: «طرح تحقیق»
فصل دوم: «ادبیات موضوع»
* بخش اول: معناشناسی در نهج‌البلاغه
* بخش دوم: واژه تقوا در لغت و شعر جاهل
* بخش سوم: واژه تقوا در قرآن
* بخش چهارم: واژه تقوا در نهج‌البلاغه
فصل سوم: «روش تحقیق»
فصل چهارم: «تجزیه و تحلیل یافته‌ها»
فصل پنجم: «خلاصه و نتیجه‌گیری».

نوشتن دیدگاه