چکیده:

 در این پایان‌نامه موضوع دعا در قرآن از دو جهت مورد بررسی قرار گرفته است: 1) دعا به معنای مصدری 2) دعا به معنای اسمی. مراد از دعا به معنای مصدری، معناشناسی دعا در قرآن کریم است. در این قسمت سعی شده با استناد به قول لغت پژوهان و نیز موارد کاربرد واژه دعا و دیگر واژگان هم‌خانواده آن در قرآن کریم، مفهوم صحیح دعا از دیدگاه قرآن ارائه شود. سؤالی که در این بخش مطرح است این است که حقیقت دعا چیست؟ آیا دعا، خواندن است یا خواستن؟ به عبارت دیگر آیا دعا با سؤال متفاوت است؟ جوابی که ارائه شده است که دعا گرچه در مفهوم به معنای خواندن است ولی هر خواندنی مستلزم خواستن است. پس اگر کسی خدا را می‌خواند، خواسته‌ای دارد که او را می‌خواند؛ بنابراین گرچه مدلول مطابقی دعا، خواندن است؛ اما خواستن نیز جزو مدلول التزامی آن است لذا خداوند در مقام بازداشتن انسان از خواندن دیگران می‌فرماید: و الذین تدعون من دونه ما یملکون من قطمیر. ان تدعوهم لایسمعوا دعاءکم و لوسمعوا ما استجابوا لکم؛ و کسانی را که به‌جز او می‌خوانید، مالک پوست هسته خرمایی (هم) نیستند. اگر آن‌ها را بخوانید، دعای شما را نمی‌شنوند و اگر (فرضاً) بشنوند اجابتتان نمی‌کنند. (فاطر، 14-13) و در ادامه فرمود: یایها الناس انتم الفقراء الی الله و الله هو الغنی الحمید. ای مردم، شما به خدا نیازمندید و خداست که بی‌نیاز ستوده است. (فاطر، 15). نتیجه آنکه می‌توان گفت علت فاعلی دعا، فقر ذاتی انسان است و علت غایی آن، غنی شدن و گرفتن حاجات است و علل صوری و مادی آن، سؤال و ندا و خواندن با حال تضرع و ابتهال و تبتل است. از بررسی آیات قرآن به دست می‌آید که دعا و «عبادت» در عین تعدد مفهومی، وحدت مصداقی دارند، خواندن غیر خدا مستلزم خارج شدن از مرز عبودیت حق‌تعالی و وارد شدن به محدوده شرک است. در این قسمت مرز بین توسل و خواندن اولیای خدا و شرک به خدا روشن شده است. خواندن هر چیز و هر کسی که خداوند آن را واسطه فیض خود قرار نداده باشد و به تعبیر قرآن کریم ما انزل الله بها من سلطن؛ و خدا دلیلی بر (حقانیت) آن‌ها نازل نکرده است. (یوسف، 40) شرک است. مراد از دعا به معنای اسمی، بررسی مضامین دعاهایی است که در قرآن کریم از زبان انبیاء و اولیاء و ملائکه و مؤمنان و... بیان شده است. سه چیز محور درخواست‌های دعا کنندگان در دعاهای قرآنی است: 1) استغفار و طلب آمرزش. مضمون بیشتر دعاهای قرآنی را طلب آمرزش تشکیل می‌دهد. از آنجا که گناه مانع قرب است، قبل از هر درخواستی باید از خدا طلب مغفرت کرد و در روایات هم آمده است که خیرالدعاء الاستغفار. 2) طلب هدایت و راه‌یابی به صراط مستقیم. 3) درخواست نعمت. علم و دانش، صبر و پیروزی و فرزند صالح از جمله درخواست‌های انبیاء و اولیاء در دعاهای خود است.

 کلیدواژه‌ها: دعا، توسل، استغفار، اجابت _ استجابت، تضرع، ابتهال، استغاثه، دعاهای قرآنی، دعاهای پیامبران.

فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق دارای هشت فصل می‌باشد:
فصل اول: «مدخل»
* بیان مسئله
* فرضیه‌های تحقیق
* پیشینه مطالعاتی و نقد و بررسی آن
* مراکز مراجعه شده در حین پژوهش
* بیان مشکلات
* پیشنهادات
فصل دوم: «معناشناسی دعا»
* دعا
* ندا
* سؤال
* طلب
* استغفار
* اجابت و استجابت
* ابتهال
* تضرع
* استغاثه
* تحلیلی در حقیقت معنای دعا
فصل سوم: «اهمیت و ضرورت دعا»
فصل چهارم: «مقدمات و شرایط دعا»
* مقدمات دعا
* شرایط استجابت دعا
فصل پنجم: «مضامین دعاهای قرآنی»
* استغفار و شرایط آن
* مضامین دیگر
فصل ششم: «دعای مشرکان و کافران (خواندن غیر خدا)»
فصل هفتم: «توسل به اولیای خدا»
* معنای واژه «وسیله»
* دو دیدگاه درباره توسل
* دلایل صحت توسل
* تفسیر آیه وسیله از دیدگاه قرآن و روایات
* پاسخ به اشکالات
فصل هشتم: «نتایج».

نوشتن دیدگاه