چکیده
یکی از بحث‌های بسیار مهم و پرارزش اسلام، بحث فکر و اندیشه است. در سایه‌ی اندیشه و تفکر در آیات قرآن و فرمایشات پیامبر و ائمه اطهار علیهماالسلام است که انسان می‌تواند آثاری الهی- تربیتی از خود بروز دهد و از بسیاری از گناهان و خطاها و اشتباهات دور بماند. هدف این پژوهش که با روش تحلیلی استنتاجی صورت گرفته است تبیین فکر و ذکر در آموزه‌های اسلامی و استنتاج پیامدهای آن برای تعلیم و تربیت است. بدین منظور، آیات شریف قرآنی در حوزه فکر و ذکر و شرح و تفاسیری که بر آنان نگاشته شده، همچنین فرمایشات پیامبر و ائمه اطهار (ع) مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و ابعاد آن استخراج گردید. مباحث تربیتی که بر مبنای این آموزه‌ها تدوین گردید به‌صورت یک چهارچوب پیشنهادی در قالب اهداف، اصول و روش‌ها مورد بحث قرار گرفت. نتایج حاصل از این پژوهش در بخش اهداف نشان داد که هدف غایی در تربیت فکری الهی دستیابی به کمال عقلی یا تحصیل خرد ناب است و پویندگان این راه اولوالالباب معرفی شده‌اند. اهداف واسطه‌ای که در راستای این هدف غایی مورد توجه قرار گرفت عبارتند از عقل‌ورزی، رشد معنوی و الهی، خودشناسی، فراگیری تجارب علمی و معرفتی و عبادت. در میان این اهداف، عقل‌ورزی زیربنایی‌ترین هدف به‌شمار می‌رود و در بین سایر اهداف واسطه‌ای رابطه‌ای متقابل به چشم می‌خورد. اصول بیان شده در این پژوهش نیز بر اساس اهداف معرفی شده فوق تدوین گردید. اصل خردمندی، اصل یادآوری و غفلت گریزی و اصل تقدم تزکیه بر تعلیم. به‌منظور تحقق هر یک از این اصول روش‌هایی چون پرورش عقل و خرد، آگاهی بخشی و بینش‌دهی، نصیحت و خیرخواهی، استمرار و مداومت در یاد خداوند، پندپذیری و عبرت‌آموزی، یادآوری رحمت‌ها و نعمت‌های الهی و یاد مرگ، تزکیه و تعلیم علوم حقیقی مورد بررسی قرار گرفت.
کلیدواژه‌ها: فکر، ذکر، عقل، تفکر، تذکر، تعلیم و تربیت.
