چکیده:
شناخت عوامل آرامش و اضطراب، موضوعی است که در این تحقیق از دیدگاه قرآن و سنت مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است، به همین منظور ابتدا به حوزه معنایی اضطراب و آرامش در لغت، آیات و روایات و نیز به مفهوم اضطراب در روان‌شناسی، توجه گردیده و سپس با متقابل خواندن آرامش با اضطراب، همانند دو حالت بیماری و سلامتی انسان، بررسی عوامل اضطراب‌های مخرب و آرامش مفید، مورد اهتمام ویژه قرار گرفته است که در این بخش نخست عوامل اضطراب به سه دسته کلی شناختی، رفتاری و اخلاقی-روانی، تقسیم و زیرمجموعه‌های هر یک مورد کنکاش واقع شده است. در این خصوص با تمسک به ظواهر آیات و روایات، شرک‌ورزی، خدا فراموشی، ازخودبیگانگی و جهل به معمای هستی و فنا، مهم‌ترین عوامل شناختی اضطراب شناخته شده و در مقام تحلیل، زندگی فرد جاهل به مقام پروردگار، مملو از ترس، اندوه و پراضطراب معرفی گردیده است. این پژوهش یکی از پیامدهای خودبیگانگی را عدم تعادل روانی و اضطراب دانسته و بر اضطراب‌زایی جهل به معمای هستی و فنا، نیز تأکید نموده است. در بخش عوامل رفتاری، با ذکر مستندات قرآنی و حدیثی، گناه موجب عذاب وجدان و در نهایت عامل اضطراب تلقی شده و دنیاپرستی و عوامل اخلاقی مانند برخی مراتب حسدورزی نیز، مایه اضطراب و زوال آرامش فکری مطرح گردیده است. در فصل دیگر با تأثیرگزار خواندن تفکر و بینش بر نگرش‌های عینی، رفتار، عواطف و احساسات با تکیه بر آیات و روایات، خداباوری و ایمان به غیب عامل مهم آرامش به شمار رفته است و چنین تحلیل گردیده که ایمان، ضمن پاسخ‌دهی به پرسش‌های بنیادین از راه خوش‌بین ساختن انسان به سیر جهان، چهره جهان را در نظر انسان مؤمن زیبا و سختی‌های آن را قابل‌تحمل جلوه می‌دهد، زیرا او هر واقعه‌ای را انعکاسی از مشیت الهی می‌داند. اعتقاد و رضا به قضا و قدر الهی و توکل نیز با استناد به آیات و روایات، موجب آرامش درونی دانسته شده است. سپس با اشاره به تأکید اسلام بر خودشناسی، از آن به‌عنوان دیگر عامل شناختی آرامش یاد و از نقش نماز، دعا، صبر و تقوا نیز به‌عنوان عوامل رفتاری _ عملی ایجاد آرامش، نام برده است. با توجه به ظواهر برخی متون دینی، به تأثیر خواب شبانه و همسر در آرامش فرد به حیث عوامل محیطی اشاره گردیده است. در نتیجه، بر اینکه رهیافت‌های شناختی و نیز راهکار رفتاری _ عملی، از نگاه قرآن و سنت، برجسته‌ترین رهیافت‌های مواجهه با اضطراب و کسب آرامش است تأکید و ضمن اشاره به اظهارات و یافته‌های تجربی برخی دانشمندان، مبنی بر اثبات نقش برجسته شناخت و ایمان، در این زمینه، بر اختصاصی خواندن رهیافت «رفتاری _ عملی» به قرآن و سنت، پافشاری و در نهایت، با ناکام دانستن تلاش‌های بشری در مهار اضطراب و ایجاد آرامش بر ضرورت روآوری انسان به معنویت و دین توصیه و بر نقش بی‌بدیل آن، در جهت حل مشکلات روانی و پیشگیری و کاهش اضطراب بشر معاصر، با توجه به پیامدهای جهانی شدن و روند رو به رشد احساس بی‌هویتی تأکید شده است.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در پنج فصل ارائه شده است:
فصل اول: «کلیات»
فصل دوم: «ماهیت اضطراب و آرامش»
* ماهیت اضطراب
* ماهیت آرامش
فصل سوم: «عوامل اضطراب»
* الف) عوامل شناختی
شرک‌ورزی و چندگانه‌گرایی
خدا فراموشی و به یاد خدا نبودن
خود بیگانگی یا خود فراموشی
جهل به معمای هستی و فنا
* ب) عوامل رفتاری
گناه و عذاب وجدان
افراط در دنیاطلبی
* ج) عوامل اخلاقی _ روانی
حسدورزی
فصل چهارم: «زمینه‌ها و عوامل آرامش»
* الف) زمینه‌های شناختی و عاطفی
خداشناسی و ایمان مذهبی
احساس حضور و توجه به مقام ربوبی
اعتقاد و رضا به قضا و قدر
توکل
خودشناسی و تثبیت هویت
* ب) عوامل و زمینه‌های رفتاری
نماز
دعا و نیایش
صبر و بردباری
تقوا و پارسایی
* ج) عوامل و زمینه‌های محیطی
همسر و کانون گرم خانواده
خواب در شب
فصل پنجم: «بحث و نتیجه‌گیری».
