چکیده:

 انسان‌ها در مسیر زندگی خود، افعال زیادی را انجام می‌دهند و برای توجیهِ کرده خود که آن را به چه نیتی انجام داده‌اند، دست به توجیهات مختلفی می‌زنند. اینکه به چه نیتی انجام داده و ما چه قضاوتی از اعمال و افعال آن‌ها داریم یک بحث است و اینکه افعال جزء کدام یک از افعال اخلاقی (خیر یا شر) است یا نه بحثی دیگر و به نیت و خواستگاه کننده کار بستگی دارد. انسان‌ها افعال خود را به نیت و انگیزه رسیدن به هدف خاصی انجام می‌دهند. این اهداف که زمینه تحقق آن‌ها نیات و انگیزه‌های افراد می‌باشد در مکاتب و رویکردهای اخلاقی، متفاوت است. از جمله اهدافی که افعال به نیت و انگیزه رسیدن به آن‌ها انجام می‌گیرد قرب الهی، قدرت، لذت و منفعت عمومی است. اخلاق هنجاری یکی از شاخه‌های اصلی فلسفه اخلاق است که به این مسئله پرداخته و فیلسوفان اخلاق، این بحث را در دو نظریه غایت‌گرایی و وظیفه‌گرایی بررسی کرده‌اند؛ ابوحامد محمد غزالی اشعری مسلک در بررسی‌های اخلاقی خود با توجه به نقشی که برای نیت قائل بوده و علاوه بر حسن فعلی بر حسن فاعلی تأکید می‌کند خدامحوری و توحید را هدف و غایت نهایی اخلاق می‌داند. غزالی با پیروی از دستورات شرع مقدس، با رویکردی عارفانه در پی رسیدن به هدف و غایتی الهی به نام قرب الهی است و آن را هدف اخلاقی می‌داند. او معتقد است انسان با کمک گرفتن از عقل و شریعت (وحی) و الگو قراردادن بزرگان و الگوهای صالح و کامل مانند رسول اکرم (ص) نسبت به حد وسط امور و افعال شناخت پیدا کرده و با عمل به حد وسط، به سعادت و فضیلت دست می‌یابد و هر عملی که به نیت رسیدن به‌اعتدال انجام گیرد جزء افعال اخلاقیست و مراعات حد وسط و اعتدال با هدف دستیابی به‌غایت نهایی و سعادت واقعی، یعنی قرب الهی است. علامه محمدحسین طباطبایی امامی مذهب دارای عقیده توحیدی است. علامه با ملاک دانستن نیت در فعل اخلاقی، حسن فاعلی را بر حسن فعلی ترجیح می‌دهد و تمام عالم را حول محور توحید می‌داند و فعلی را اخلاقی می‌داند که به نیت رسیدن به این غایت و هدف انجام گیرد. از این‌رو، علامه نیز مانند غزالی، نیت و حسن فاعلی را بر حسن فعلی مقدم دانسته و فعلی را اخلاقی می‌داند که به نیت رسیدن به قرب الهی به‌عنوان هدف و غایت نهایی در اخلاق انجام گیرد.

کلیدواژه‌ها: نیت، اخلاق، فعل اخلاقی، هدف اخلاقی، علم اخلاق، فلسفه اخلاق، حسن فاعلی، حسن فعلی، قرب الهی، توحید، حد وسط، خدا‌محوری، غزالی، علامه طباطبایی.

  مقالات مرتبط:

 نقش نیت در فعل و هدف اخلاقی، از دیدگاه امام محمد غزالی، اولیا شعبانی، راه تربیت، تابستان 1389، شماره 11، (36 صفحه، از 37 تا 72).
 فصول پایان‌نامه:

 این تحقیق دارای سه فصل می‌باشد:
فصل اول: «کلیات، مفاهیم و اصطلاحات و رویکردها و مکاتب اخلاقی»
* بخش اول: کلیات
* بخش دوم: مفاهیم و اصطلاحات، رویکردها و مکاتب اخلاقی
  گفتار اول: مفاهیم و اصطلاحات
  گفتار دوم: رویکردها و مکاتب اخلاقی
فصل دوم: «نقش نیت در اخلاق از دیدگاه غزالی و علامه»
* بخش اول: نقش نیت در اخلاق از دیدگاه غزالی
* بخش دوم: نقش نیت در اخلاق از دیدگاه علامه طباطبایی
فصل سوم: «مقایسه دیدگاه غزالی و علامه در خصوص نقش نیت در اخلاق»
سخن پایانی و نتیجه.

نوشتن دیدگاه