چکیده:
نوشتار حاضر در پاسخ به این سؤال تلاش می‌کند که اجتهاد چه نوع فرایند ذهنی و فعالیت فکری است و تحت تأثیر چه عواملی قرار گرفته چگونه شکل می‌پذیرد؟ به تعبیر دیگر درصدد شناختن فقه و اجتهاد به‌عنوان یک فعالیت ذهنی و یک معرفت دینی است. بدین منظور با استفاده هر آنچه مربوط به این پاسخ است اعم از کتب و مقالات، نظریات. دیدگاه‌های صاحب‌نظران در جهت روشن ساختن سه محور اصلی علوم مرتبط با اجتهاد، فرآیند اجتهاد و اختلاف در اجتهاد پس از ذکر کلیاتی در متدولوژی اجتهاد گام‌هایی برداشته است. در این راستا تبیین رابطه فقه و اجتهاد جایگاه اجتهاد را مشخص کرده در ادامه از متدولوژی اجتهاد و ضرورت و فرایند بحث سخن گفته می‌شود. سپس از آنجا که اجتهاد یک سلسله عملیات علمی است دانش‌های مرتبط با آن و تا حدی چگونگی این ارتباط بررسی می‌شود تا نوبت به بحث از کیفیت و فرایند اجتهاد برسد و یا تنقیح مبادی، منابع و روش‌هایی که در اجتهاد به کار گرفته می‌شوند این مهم تبیین گردد. مرحله آخر بحث از اختلاف در اجتهاد است که ریشه‌شناسی اختلاف و راه‌های پیشگیری حل آن را در بردارد.
فصول پایان‌نامه:
این تحقیق در سه فصل ارائه شده است:
فصل اول: «علوم مرتبط با اجتهاد»
* ضرورت بحث از علوم مرتبط با اجتهاد
* علوم مرتبط با متن کتاب و سنت
* علوم مرتبط با سند کتاب و سنت
* علوم مرتبط با متن شناسی کتاب و سنت
فصل دوم: «فرایند اجتهاد»
* مبادی اجتهاد
* منابع اجتهاد
* شیوه‌های استخراج حکم
فصل سوم: «اختلاف در اجتهاد»
* ریشه‌شناسی اختلاف فقها
* روش‌شناسی رفع اختلاف
* متد شناخت حق و باطل در آراء مختلف فقها.
