چکیده:

 مراد از ولایت فقیه، حاکمیت فقیهِ عادلِ جامع‌الشرایط در رأس حکومت اسلامی در دوران غیبت امام عصر (عج) است. اصل ولایت فقیه یک امر مسلّم و مسبوق به سابقه‌ی تاریخی به طول تاریخ تشیع می‌باشد که به تعبیر امام «از آن اموری است که تصورش موجب تصدیقش می‌شود». اگرچه نوع حاکمیت و قلمرو اختیارات آن، در میان نظریه‌پردازان مورد اختلاف است، می‌توان دیدگاه‌های موجود را در سه عنوان خلاصه کرد: 1) نظریه حسبه که به معنای سرپرستی امور بدون متولی است و می‌توان آن‌ها را موسع یا مضیق تفسیر کرد. 2) نظریه انتصاب که شامل انتصاب مقیّد و مطلق می‌شود و اطلاق یا تقیید آن با توجه به امور عمومی حکومت است. 3) نظریه انتخاب که ولایت فقیه را ناشی از جعل مردم و تابع شروط عقد بین مردم و حاکمیت قلمداد می‌کند. اندیشه‌ی ولایت فقیه با عنایت به شرایط زمان و حساسیت‌ها و حاکمیت‌های طاغوتی مجال تحقق و رشد و بالندگی نیافته است؛ اما در آثار فقها به شکل‌های مختلف از آن یاد شده است که در مجموع بیانگر حقانیت این نظریه و ابعاد گوناگون آن می‌باشد. این نظریه در میدان تجربه عینی خویش در انقلاب اسلامی، با چالش‌های فکری جدیدی مواجه گردیده است. مخالفان به صورت عمده، انتقادات خود را بر پایه‌ی سه مفهوم ولایت، انتصاب و فقاهت ارائه داده‌اند. در شبهات مربوط به ولایت نوعاً این‌گونه تصور شده است که لازمه‌ی ولایت، حجر، سفاهت و دیوانگی مولّی علیهم است. لذا آن را غیر مردمی و تناقض نما جلوه داده‌اند. در نقد این دست شبهات، روشن گردیده که مفهوم ولایت، همان مدیریت و سرپرستی است و رابطه‌ای با ولایت بر محجورین و سفیهان و دیوانگان ندارد. و یا در مفهوم انتصاب، قایل به نظارت ناپذیری حکومت ولایی و عدم امکان آن در مقام ثبوت شده‌اند که در جواب باید گفت، لازمه نظارت‌پذیری، آزادی عقیده، بیان و نیز حق مخالفت و نظارت است که از سوی خداوند برای مردم تشریع شده است و اذن فقیه در جعل و مشروعیت این حق نقشی ندارد تا مستلزم دور باشد. شبهه عدم امکان ثبوت نصب هم علاوه بر این‌که با مفاد ادلّه عقلی و نقلی ولایت فقیه مخالف است، آن طوری که ادعا شده نشان دهنده امتناع نصب نیست؛ چرا که پذیرش ولایت برای فقها واجب کفایی است و منظور از «ولایت بالفعل» اعمال بالفعل نمی‌باشد. در بررسی فرضیات پایان‌نامه دریافت شد که اولاً مستفاد از ادلّه، ولایت مطلق انتصابی است و ثانیاً فقاهت و عدالت فقیه و نظارت مردمی، مانع محکمی برای جلوگیری از استبداد این نوع حاکمیت است و ثالثاً بر اساس اصل تنزل تدریجی و اهداف حکومت اسلامی، نظریه ولایت فقیه به حاکمیت معصومان نزدیک‌تر است. در این پایان‌نامه ضمن تشریح مبانی حکومت اسلامی، به صورت مستدل و منطقی به بررسی شبهات پیش روی نظریه ولایت مطلق انتصابی فقیه، پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها: ولایت، فقیه، مطلق، انتصاب، انتخاب، استبداد.

نوشتن دیدگاه